Bí quyết chọn mua đá Ruby và Emerald cho người mới

Những lời khuyên chân thành và hữu ích cho người mới mua đá quý màu để làm trang sức cá nhân – đặc biệt với Ruby và Emerald. Vivian sẽ hướng dẫn Bạn cách chọn đá chất lượng, phân biệt thật giả, biết mức giá hợp lý.

Ruby (hồng ngọc) và Emerald (ngọc lục bảo) là hai loại đá quý màu nổi tiếng và được yêu thích bậc nhất. Chúng tượng trưng cho vẻ đẹp sang trọng và thường được dùng làm trang sức cao cấp. Tuy nhiên, đối với người mới bắt đầu, việc chọn được viên đá chất lượng và tránh mua phải đá giả không hề đơn giản. Bài viết này sẽ cung cấp những lời khuyên chân thành giúp bạn tự tin hơn khi mua Ruby và Emerald lần đầu.

1. Tiêu chí đánh giá chất lượng đá quý (Ruby và Emerald):

Khi mua đá quý màu, bạn nên lưu ý các tiêu chí 4C tương tự như với kim cương:

• Màu sắc (Color): Đây là yếu tố quan trọng nhất quyết định vẻ đẹp và giá trị của Ruby và Emerald. Đối với Ruby, màu đỏ thuần khiết, rực rỡ (đặc biệt là sắc “đỏ huyết bồ câu”) được đánh giá cao nhất . Ruby có thể dao động từ đỏ hồng đến đỏ sậm; trong đó viên đỏ tươi, không ngả nâu hoặc tím nhiều sẽ có giá trị cao hơn. Với Emerald, màu xanh lục đậm và sống động là lý tưởng. Sắc xanh lục thuần khiết hoặc hơi ngả xanh lam (teal) được ưa chuộng hơn sắc xanh ngả vàng . Emerald cần đạt độ đậm màu nhất định mới được coi là ngọc lục bảo thật sự; nếu màu quá nhạt, có thể chỉ được xếp vào loại beryl xanh thường, giá trị thấp hơn . Vì vậy, luôn chọn viên đá có màu sắc đẹp mắt, tươi và không quá nhợt nhạt hay thẫm tối.
• Độ tinh khiết (Clarity): Đa số đá quý màu sẽ có tạp chất tự nhiên bên trong. Với Ruby, những viên có độ tinh khiết cao (ít bao thể) rất hiếm và giá trị cao. Ruby tự nhiên thường có các sợi rutile mảnh (silk) hoặc bao thể nhỏ; nếu một viên hồng ngọc hoàn toàn “sạch”, không tì vết thì gần như chắc chắn đó là ruby nhân tạo hoặc giả . Ngược lại, Emerald gần như luôn có tạp chất – người ta gọi những vệt trong emerald là “jardin” (khu vườn) vì hình dạng chúng . Một viên emerald quá trong suốt, không hề có vết nào là dấu hiệu của đá nhân tạo hoặc giả . Tất nhiên, đá càng ít tạp chất thì nhìn càng sáng đẹp và giá càng cao . Tuy vậy, người mua mới không cần quá ám ảnh về độ trong: chấp nhận một ít bao thể không màu hoặc không ảnh hưởng nhiều đến vẻ đẹp là hợp lý . Quan trọng là tránh những vết nứt lớn có thể làm viên đá giòn, dễ vỡ.
• Kiểu cắt (Cut): Kiểu chế tác và chất lượng cắt mài ảnh hưởng đến độ sáng và vẻ đẹp viên đá. Một viên Ruby hay Emerald chất lượng cao nên được cắt cân đối, các mặt cắt gọn gàng để phản xạ ánh sáng tốt. Ruby thường được cắt theo kiểu giác (facet) đa dạng; còn Emerald truyền thống hay được mài kiểu emerald cut (hình chữ nhật bo góc) – thậm chí tên kiểu cắt này xuất phát từ chính ngọc lục bảo . Lý do là emerald thường không lấp lánh như kim cương, nên kiểu cắt đơn giản giúp tôn màu là đủ . Nhiều emerald nhiều tạp chất còn được mài cabochon (dạng tròn bóng) để màu sắc trông đậm hơn và che bớt khuyết điểm . Với người mua, hãy chọn viên đá có kiểu cắt bạn thấy đẹp và phù hợp nhẫn mặt hay mặt dây chuyền mình muốn. Tránh đá cắt quá nông hoặc quá sâu khiến màu bị nhạt hoặc tối ở vài góc nhìn.
• Trọng lượng Carat (Carat weight): Trọng lượng (1 carat = 0,2 gram) quyết định độ lớn của viên đá và giá trị tăng theo cấp số nhân với những viên lớn . Ruby và Emerald kích thước lớn rất hiếm, nên càng to giá trên mỗi carat càng đắt. Ví dụ, một viên ruby 2 carat có thể giá gấp đôi hoặc hơn so với 1 carat cùng loại chất lượng . Bạn nên chọn kích cỡ phù hợp nhu cầu: đá nhỏ dưới 1 carat thường giá “mềm” hơn nhiều so với đá lớn, lại dễ gắn trang sức đeo hàng ngày. Với ngân sách vừa phải, có thể ưu tiên viên đá nhỏ hơn nhưng màu đẹp thay vì ham carat lớn mà chất lượng kém.

Ngoài 4C, nguồn gốc xuất xứ và xử lý cũng ảnh hưởng đến giá trị đá quý. Ruby từ Myanmar (Mogok) nổi tiếng đẹp nhất, màu đỏ tuyệt vời nên giá cao hơn ruby từ Thái, Mozambique…Tương tự, Emerald mỏ Colombia (Muzo, Chivor) có màu xanh tuyệt đẹp và hiệu ứng quang học đặc biệt nên rất đắt đỏ, cao hơn đá từ Zambia hay Brazil . Về xử lý, đa số ruby trên thị trường được xử lý nhiệt để cải thiện màu và độ trong – điều này chấp nhận được với giá bán thấp hơn ruby không xử lý (untreated) . Emerald thường được ngâm dầu trong suốt (dầu thông) để lấp vết nứt tăng độ trong; loại không xử lý dầu cực hiếm và có thể đắt gấp 10 lần emerald đã xử lý . Bạn nên hỏi rõ viên đá có qua xử lý gì không. Đá tự nhiên hoàn toàn (không xử lý) luôn đi kèm giấy kiểm định xác nhận, và giá sẽ cao hơn đáng kể so với đá đã qua xử lý thông thường .

2. Cách phân biệt đá thật và đá giả

Phân biệt đá quý thật – giả là vấn đề nan giải với người mới, bởi công nghệ làm đá giả, đá nhân tạo ngày nay rất tinh vi. Tuy nhiên, bạn có thể lưu ý một số điểm sau để tránh mua nhầm:

• Quan sát màu sắc và bao thể: Đá quý thiên nhiên thường không hoàn hảo tuyệt đối. Ruby thật có thể có tông màu hơi không đồng nhất, và thường lẫn tạp chất dạng kim mảnh (rutile) khi soi kính lúp . Emerald thật hầu như luôn có các vân hoặc điểm bên trong – nhìn như “vườn” trong lòng đá . Nếu bạn cầm viên đá thấy màu xanh hoặc đỏ quá đều, quá hoàn hảo, trong vắt không tì vết, thì khả năng cao đó là đá nhân tạo trong phòng thí nghiệm hoặc thậm chí chỉ là thủy tinh màu . Chẳng hạn, emerald giả bằng thủy tinh thường trong suốt và không hề có tạp chất (vì thực chất chỉ là kính nhuộm màu) . Hãy dùng kính lúp 10x nếu có thể: tìm bong bóng khí – sự hiện diện của bọt khí tròn nhỏ là dấu hiệu của thủy tinh hoặc nhựa giả đá . Ngược lại, bao thể trong đá tự nhiên thường có hình thù không đồng đều chứ không tròn hoàn hảo.
• Độ cứng: Ruby và Emerald đều rất cứng, chỉ kém mỗi kim cương. Ruby có độ cứng 9 trên 10 Mohs – nghĩa là có thể rạch vết trên mặt kính mà không trầy xước bản thân viên đá. Emerald cứng 7.5-8 Mohs, cũng cứng hơn thủy tinh thường. Một mẹo nhỏ: bạn có thể thử dùng cạnh mảnh thủy tinh chà nhẹ vào viên đá ở chỗ khó thấy; nếu là Ruby/Emerald thật sẽ không hề hấn gì, còn nếu đá giả chất liệu mềm hơn (như thạch anh, thủy tinh chỉ ~5-7 Mohs) có thể bị xước . Lưu ý: cách này chỉ nên làm rất cẩn thận và không dùng vật quá cứng (như mũi dao, dũa kim loại mạnh) vì có thể làm xước đá thật. Đây chỉ là phép thử loại trừ đá giả quá mềm thôi. Nếu không tự tin, tốt nhất không tự thử bằng cách cào xước, tránh làm hỏng viên đá. • Hiệu ứng quang học: Một số loại đá giả có thể lộ sơ hở dưới ánh sáng đặc biệt. Thí dụ, Ruby sao thật (loại ruby có ngôi sao 6 cánh) khi chiếu đèn pin sẽ thấy ngôi sao sắc nét di chuyển khi xoay viên đá; còn ruby sao nhân tạo được làm bằng phủ hiệu ứng lên bề mặt sẽ không có hiện tượng ngôi sao di chuyển đúng cách . Với đèn UV (tia cực tím): Emerald thiên nhiên thường không phát quang hoặc chỉ phát ánh mờ dưới đèn UV, trong khi nhiều loại đá giả hay đá đã qua xử lý hóa chất có thể phát sáng mạnh màu khác thường. Ruby thật chứa crom (nhất là ruby Miến Điện) có thể phát quầng sáng đỏ tươi dưới đèn UV; nếu viên “ruby” của bạn không có chút phản ứng nào dưới UV, có thể nghi ngờ (tuy nhiên một số ruby thật nhiều sắt cũng ít phát quang, nên đây không phải dấu hiệu quyết định). • Dụng cụ chuyên dụng: Nếu có điều kiện, bạn có thể dùng kính hiển vi ngọc học, máy đo chiết suất, phổ kế… để kiểm tra. Ví dụ, đo chiết suất (RI) của emerald thật sẽ nằm khoảng 1.57-1.60; nếu đo khác hẳn thì không phải emerald . Tuy nhiên, các thiết bị này khá đắt và đòi hỏi kỹ thuật, nên người mua lẻ thường không có sẵn.
• Kiểm định tại trung tâm uy tín: Cách chắc chắn nhất để phân biệt thật – giả là mang viên đá đến trung tâm kiểm định đá quý đáng tin cậy để giám định . Các chuyên gia sẽ dùng đầy đủ phương pháp để xác nhận đá tự nhiên hay nhân tạo, có xử lý gì không, và cấp giấy chứng nhận. Tại Việt Nam, bạn có thể tìm đến các đơn vị như Viện Ngọc học & Trang sức DOJI, Trung tâm Kiểm định PNJ, SJC… hoặc gửi đá đến các tổ chức quốc tế như GIA (Gemological Institute of America), IGI… để kiểm định . Phí giám định thường không quá cao so với giá trị viên đá, và giấy chứng nhận sẽ giúp bạn yên tâm mua bán, cũng như dễ định giá lại sau này. Tóm lại: Một người mới có lẽ khó tự mình nhận biết hoàn toàn thật giả chỉ bằng mắt thường. Do đó, mua từ nơi uy tín (xem phần 4) và yêu cầu giấy kiểm định cho viên đá đắt tiền là cách bảo đảm nhất. Đừng ngại nhờ chuyên gia tư vấn khi bạn không chắc chắn.

Ruby và Emerald thật đều không rẻ. Hãy so sánh giá tại nhiều nơi uy tín để biết mức giá chung cho loại đá và chất lượng bạn muốn. Người mới nên bắt đầu với viên đá cỡ nhỏ vừa phải, chất lượng tốt trong tầm tiền thay vì chạy theo đá to giá rẻ mà chất lượng kém. Nếu có điều kiện, nên mua kèm giấy kiểm định rõ ràng – giá trị viên đá cũng minh bạch và xứng đáng hơn so với tiền bạn bỏ ra.

3. Những điều nên tránh khi mua đá quý lần đầu

Người mới mua đá quý cần đặc biệt cảnh giác với một số bẫy phổ biến và chiêu quảng cáo dễ gây hiểu lầm:

• Ham rẻ mua vội: Như đã nhấn mạnh, đá quý thật hiếm khi rẻ bất ngờ. Nếu có ai chào mời bạn một viên “Ruby Miến Điện” nặng 2 carat mà giá chỉ vài triệu đồng, bạn nên đặt dấu hỏi lớn. Nhiều trường hợp người mua ham rẻ đã nhận về đá giả hoặc đá xử lý nặng gần như không giá trị sưu tầm . Hãy tỉnh táo trước những lời mời chào giảm giá sâu, xả hàng… đối với đá quý. Thường thì “giá hời” sẽ đi kèm “chất lượng tồi”. • Quảng cáo thổi phồng, thiếu trung thực: Một số nơi bán thiếu lương tâm có thể dùng đèn màu, thủ thuật ánh sáng để làm viên đá nhìn đẹp hơn thực tế . Họ cũng có thể thêu dệt nguồn gốc (“đá Hoàng gia, đá phong thủy gia truyền”… chẳng hạn) hoặc hứa hẹn tăng giá đầu tư để bạn mua bằng được. Hãy nhớ, một viên đá quý được định giá dựa trên chính bản thân nó (4C và độ hiếm), không phải câu chuyện người bán kể. Đừng để những mỹ từ như “đá đầy tiềm năng, năng lượng cao, quý hơn kim cương” làm mờ lý trí. Kiên quyết yêu cầu bằng chứng khoa học: ví dụ giấy kiểm định ghi rõ “Ruby tự nhiên, không xử lý” nếu họ quảng cáo như vậy. • Giấy kiểm định giả hoặc không rõ nguồn gốc: Hiện nay, tình trạng làm giả giấy kiểm định đá quý bắt chước các trung tâm uy tín đã xảy ra . Người mua lần đầu có thể không phân biệt được giấy thật/giả. Vì vậy, chỉ tin tưởng chứng thư của các tổ chức lớn, có uy tín (như GIA, IGI, GIV, DOJI, PNJ…). Nếu người bán đưa ra “giấy kiểm định” lạ hoắc, hoặc tên cơ quan không ai biết, bạn nên thận trọng. Bạn có quyền yêu cầu kiểm định lại tại nơi bạn chọn. Đá quý là mặt hàng giá trị, người bán chân chính sẽ hiểu nhu cầu này của khách.
• Tránh mua theo trào lưu thiếu hiểu biết: Thời gian qua có trào lưu như “đổ thạch kiếm đá quý”, “góp vốn đầu tư mỏ đá quý” online v.v. Đây thực chất đều là chiêu trò lừa đảo lợi dụng sự thiếu kinh nghiệm của người mua . Người mới không nên tham gia các hình thức may rủi hoặc đầu tư góp vốn liên quan đến đá quý khi chưa nắm rõ thị trường. Hãy bắt đầu bằng việc mua một món trang sức đá quý để làm đẹp cho bản thân, tìm hiểu về nó, hơn là kỳ vọng làm giàu nhanh từ đá quý. • Không tìm hiểu kỹ trước khi mua: Một sai lầm khác là quyết định mua ngay một viên đá chỉ vì “thấy đẹp” hoặc “nghe nói quý” mà không tìm hiểu kỹ. Trước khi giao dịch, bạn nên dành thời gian đọc tài liệu (như bài viết này), hỏi ý kiến người có chuyên môn, xem qua giá trên thị trường. Ví dụ, biết được ruby thường bị xử lý nhiệt và giá trị khác xa ruby không xử lý sẽ giúp bạn đặt câu hỏi đúng khi mua. Luôn so sánh vài lựa chọn trước khi chốt mua viên nào đó. 
• Chăm sóc đá quý không đúng cách: Điều này dành cho sau khi mua nhưng cũng nên biết trước. Một số loại đá có xử lý cần được giữ gìn cẩn thận. Chẳng hạn, Emerald tự nhiên thường có rạn nứt nhỏ được bơm dầu; do đó không nên ngâm emerald trong dung dịch tẩy rửa mạnh hoặc siêu âm – có thể làm dầu bị rút ra, đá trở nên trắng đục. Ruby đã phủ thủy tinh cũng kỵ axit mạnh. Hãy hỏi người bán về cách vệ sinh, bảo quản viên đá để tránh làm giảm chất lượng đá sau khi mua.

Mua được một viên Ruby đỏ rực rỡ hay Emerald xanh quyến rũ là niềm vui lớn đối với người yêu trang sức. Để hành trình mua sắm đầu tiên suôn sẻ, bạn nên nắm vững các tiêu chí chất lượng, cẩn thận xác minh thật giả, tham khảo giá thị trường và chọn mặt gửi vàng ở nơi uy tín. Kiến thức và sự cẩn trọng chính là “người bạn đồng hành” quý giá nhất khi sưu tầm đá quý. Chúc bạn sớm tìm được viên đá ưng ý tôn vinh vẻ đẹp và cá tính của mình!